MISTRZOWIE, KTÓRZY ODESZLI: MICHAEL BALLHAUS

30/08/18

„Mistrzowie, którzy odeszli” to cykliczna sekcja, która pojawiła się na festiwalowej mapie w 2012 roku. Jej zadaniem jest z jednej strony podkreślanie warsztatu wspaniałych autorów zdjęć filmowych, których nie ma już z nami, z drugiej natomiast wywołanie dyskusji nad możliwościami kina ukazywanymi za pomocą obrazów, które przez lata wyznaczały najwyższe standardy jakości. Sekcja spotkała się z pozytywnym przyjęciem zarówno ze strony zawodowców z branży, jak i niezwiązanych profesjonalnie z kinem uczestników festiwalu. Dotychczas w jej ramach przedstawiliśmy między innymi dzieła Jerzego Lipmana, Johna Alcotta, Zygmunta Samosiuka, Néstora Almendrosa, Gunnara Fischera, Kurta Webera, Haskella Wexlera, Vilmosa Zsigmonda oraz Raoula Coutarda.

W tym roku pokażemy dwa filmy nakręcone przez zmarłego w kwietniu 2017 roku Michaela Ballhausa, wybitnego niemieckiego autora zdjęć oraz laureata Nagrody Camerimage za Całokształt Twórczości.

Na Camerimage będzie można obejrzeć na dużym kinowym ekranie:

● Gorzkie łzy Petry von Kant, reż. Rainer Werner Fassbinder, 1972 r.
● Pocztówki znad krawędzi, reż. Mike Nichols, 1990 r.

Michael Ballhaus, 
zdj. Boris Rostami - Rabet

Michael Ballhaus, ASC
1935-2017

Sławny niemiecki autor zdjęć filmowych, trzy razy nominowany do Oscara i nagrody BAFTA, uhonorowany też m.in. nominacją do nagrody BSC, Nagrodą Międzynarodową ASC oraz Złotą Żabą za Całokształt Twórczości na XVIII festiwalu Camerimage w Bydgoszczy (2010).

Michael Ballhaus tworzył słynne duety twórcze z reżyserami Rainerem Wernerem Fassbinderem (w Niemczech, 15 filmów) i Martinem Scorsese (w USA, 7 filmów). Wśród reżyserów, z którymi pracował, byli też: James L. Brooks, Francis Ford Coppola, Barry Levinson, Peter Lilienthal, Mike Nichols, Wolfgang Petersen, Robert Redford, Volker Schlöndorff.

Urodził się 5 sierpnia 1935 r. w Berlinie. Miał pójść w ślady rodziców i stryja, aktorów, ale kiedy dostał aparat fotograficzny, został zapalonym fotoamatorem, a potem – z kamerą 8mm – filmowcem amatorem. O wyborze zawodu operatora zdecydował obserwując Christiana Matrasa na planie Loli Montès Maxa Ophülsa (1955).

W latach 1958-1968 Ballhaus pracował w telewizji w Baden-Baden i Monachium jako operator kamery studyjnej oraz autor zdjęć do filmów krótkometrażowych i dokumentalnych. Nie studiował w szkole filmowej. Na własną rękę oglądał dzieła wielkich operatorów: Decaë, Nykvista, Di Venanzo. Pod wrażeniem ruchliwości kamery Raoula Coutarda w Pogardzie Godarda oświadczył, że nigdy nie da się zaangażować do filmu złożonego z ujęć statycznych. Zdjęcia autorstwa Ballhausa wyróżnia dynamizm kamery. Często zatacza ona pełen okrąg, jak na przykład w Kolorze pieniędzy Scorsese (1986), gdzie podąża za bilardzistami, którzy w trakcie gry okrążają stół bilardowy.

W 1968 r. Ballhaus debiutował w fabularnym pełnym metrażu. Po późne lata 70. był wziętym operatorem autorskiego nowego kina niemieckiego. Czuł się twórczym partnerem reżyserów. W tym duchu pracował potem w USA, znajdując zrozumienie zwłaszcza u Scorsese. W Niemczech, u boku czołowego reżysera niemieckiej nowej fali, Fassbindera, który robił 3-4 filmy rocznie, a każdy najwyżej przez 3 tygodnie, nauczył się pracować szybko i wydajnie. Kombinacjami transfokacji z ruchami kamery tworzył wizualną przeciwwagę do dialogów.

Z Fassbinderem nakręcił m.in. Gorzkie łzy Petry von Kant (1972), Marthę (1974, TV), Chińską ruletkę (1976) i Małżeństwo Marii Braun (1978), w którym wiernie oddał posępną atmosferę Niemiec Zachodnich tuż po II wojnie światowej.

W USA Ballhaus pracował od wczesnych lat 80. O jego wszechstronności świadczą choćby tak różniące się od siebie filmy Scorsese, jak brutalny dramat gangsterski Chłopcy z ferajny (1990), stylowy melodramat kostiumowy Wiek niewinności (1993), czy mroczne, inspirowane malarstwem Rembrandta Gangi Nowego Jorku (2002). Ten ostatni film przyniósł Ballhausowi trzecią nominację do Oscara. Pierwszą zawdzięczał Telepasji Jamesa L. Brooksa (1988), drugą – Wspaniałym braciom Baker Steve’a Klovesa (1989).

Pracująca dziewczyna Nicholsa (1988), Dracula F.F. Coppoli (1992) i Uśpieni Levinsona (1996) to inne głośne amerykańskie filmy w dorobku Ballhausa.

Michael Ballhaus zmarł 11 kwietnia 2017 r. w wieku 81 lat. Autorem zdjęć filmowych jest także jego syn Florian Ballhaus.

Andrzej Bukowiecki