A NAGRODA DLA DOKUMENTALISTKI TRAFI DO…

17/09/19

Mimo że film dokumentalny przeżywa od wielu lat wzrost popularności, o większości produkcji mówi się raczej w kontekście ich bohaterów czy przesłań – bądź przestróg – które ze sobą niosą. Niekoniecznie ich twórców, którzy poświęcili nierzadko całe lata, by przybliżyć widzom te konkretne historie. Z jednej strony nie ma w tym nic złego, gdyż na ogół zadaniem stojących za kamerą dokumentalistów jest stać się niewidzialnymi i zanurzyć publiczność w przedstawianych na ekranie ekscytujących światach. Z drugiej jednak, twórcy filmów dokumentalnych zasługują na uznanie i poznanie równie mocno jak reżyserzy produkcji fabularnych, cieszący się zazwyczaj znacznie większą estymą. Z takiego założenia wychodzimy na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym EnergaCAMERIMAGE, oferując uczestnikom retrospektywy nietuzinkowych twórców, których wyróżniamy Nagrodą za Wybitne Osiągnięcia w Filmie Dokumentalnym.

Jest nam niezmiernie miło ogłosić, iż tegoroczną laureatką tej nagrody będzie wybitna czeska dokumentalistka Helena Třeštíková, która przyjedzie specjalnie na tę okazję do Torunia, gdzie w dniach 9-16 listopada 2019 roku odbędzie się 27. edycja EnergaCAMERIMAGE. Na festiwalu pokażemy kilka nakręconych przez nią filmów, a po seansach odbędą się spotkania z reżyserką, znaną z wchodzenia w długie i pasjonujące dyskusje z widzami.

Helena Třeštíková,
zdj. Tomáš Třeštík

Czeska i jednocześnie czechosłowacka, gdyż Helena Třeštíková, absolwentka słynnego FAMU i autorka ponad pięćdziesięciu dokumentów nakręconych na przestrzeni prawie pięciu dekad, uczyniła z przemian społecznych i obyczajowych aksamitnej rewolucji jeden z ważniejszych tematów swej kariery zawodowej. Wliczając w to cykl Marriage Stories, w ramach którego śledziła przez 35 lat losy kilku młodych małżeństw, zapisując na kamerze nie tylko ich ewoluujące i blaknące z czasem plany i marzenia, ale także zaskakujące zwroty akcji będące słownikową definicją prozy życia. Projekt ten, rozpoczęty jeszcze za czasów Czechosłowacji, a ukończony w Czechach, pozwolił jej również wyklarować niepodrabialny reżyserski styl, z którego jest dzisiaj znana. Zwany kinem długiej obserwacji bądź metodą timelapsową, polega na spotykaniu się z bohaterami w różnych interwałach czasowych, by dokumentować nie tylko zachodzące w nich zmiany czy ewoluujące z czasem światopoglądy, ale także otaczający ich świat, nierzadko wytyczający kierunki, w których mniej lub bardziej świadomie podążają.

Třeštíková zakochuje się zawodowo w swoich bohaterach, poświęca im całe lata, przyglądając się ich rozwojowi bądź regresowi, temu w jaki sposób reagują na świat i innych ludzi, jak usiłują wyrwać się z błędnych kół powtarzalności własnej egzystencji i jednocześnie powtarzają błędy poprzednich pokoleń. Protagonistę René, którego poznała w 1989 roku jako nastoletniego wykolejeńca o mocno nonkonformistycznej osobowości, kręciła przez dwadzieścia lat. Z kolei kontrowersyjną bohaterkę Katki, uzależnioną od ciężkich narkotyków kobietę żyjącą niejako na rubieżach społeczeństwa, poznawała z kamerą czternaście lat. Z tytułową Mallory, narkomanką próbującą znaleźć swoje miejsce na świecie, spotykała się przez trzynaście lat.

Kadr z filmu "A Marriage Story"

Kadr z filmu "René"

Taki system wieloletniej pracy jest szalenie trudny i wymaga nie tylko niezwykłego skupienia i profesjonalizmu, ale przede wszystkim zrozumienia, ciepła, dzielenia się z filmowanymi ludźmi własnym człowieczeństwem. Zwłaszcza, że dokumentalistka przygląda się przeważnie osobom nikomu nieznanym, normalnym, przeciętnym, a w ten sposób pięknym. Třeštíková nie tworzy scenariuszy, nie zapisuje nigdzie żadnych oczekiwań, nie planuje kolejnych etapów, środków czy końców projektów, lecz zaczyna krążyć ze swoją kamerą wokół bohaterów, stawiając sobie za podstawę kilka prostych pytań o miłość, niezależność czy siłę ludzkiego ducha.

Bierze przy okazji całkowitą odpowiedzialność za swoje kreacje, doskonale rozumiejąc, że mimo iż zawsze stawia na stuprocentową szczerość w kontaktach ze swoimi bohaterami, ludzie są tylko i aż ludźmi, zmiennymi w swych decyzjach i poglądach. Po długotrwałym procesie montażu i kondensacji ogromnego materiału filmowego oddaje widzom to, co uważa za prawdę na temat nakręconego wycinka czyjejś rzeczywistości, po czym otwiera się na wszelkie uwagi i konsekwencje. Ale przede wszystkim na dialog, główny cel jej kariery jako dokumentalistki.

Kadr z filmu "Mallory"

Kadr z filmu "Katka"

I to właśnie dialog będzie głównym celem przygotowywanej przez nas retrospektywy projektów dokumentalnych Heleny Třeštíkovej, która odbędzie się w ramach 27. edycji Międzynarodowego Festiwalu Filmowego EnergaCAMERIMAGE. Uczestnicy będą mogli zapoznać się z uznanymi dziełami reżyserki, a także z najnowszym, nieco odmiennym projektem Forman vs. Forman, który poświęciła życiu, karierze i dziedzictwie jednego z najsłynniejszych twórców światowego kina, Milošowi Formanowi. Jesteśmy przekonani, że toruńskie spotkania z naszą tegoroczną laureatką Nagrody za Wybitne Osiągnięcia w Filmie Dokumentalnym pozwolą festiwalowej widowni odbyć mnóstwo fascynujących podróży i dokonać wielu ekscytujących odkryć.