Kasia Taras
Alchemia. O sztuce operatorskiej.
Pulsować poezją
Zdjęcia Dariusza Kuca poznawałam w trzech odsłonach.

Po pierwsze - filmy. Pierwsze było Pożegnanie z Marią (1993), debiut reżyserski Filipa Zylbera. Dariusz Kuc był już wtedy uznanym autorem zdjęć, współpracował między innymi i z Andrzejem Barańskim (Kramarz - 1990), i z Andrzejem Domalikiem (Schodami w górę, schodami w dół - 1988), i z Waldemarem Krzystkiem (W zawieszeniu - 1986, Zwolnieni z życia - 1992) i z Piotrem Szulkinem (Femina - 1990), i z Andrzejem Wajdą (Pierścionek z orłem w koronie - 1992). Film Zylbera to bardzo udana adaptacja opowiadania Tadeusza Borowskiego, niemająca nic wspólnego z tym, co dzisiaj kojarzy nam się z adaptacjami lektur szkolnych. Zylber zrobił film ma motywach Borowskiego, literaturę przesączył przez wrażliwość filmowca, zaproponował bardzo osobiste odczytanie opowiadania, które wszyscy znamy. Można polemizować, czy ta interpretacja się podoba, czy nie, ilu widzów, zwłaszcza widzów tak szczególnego rodzaju jak odbiorcy adaptacji - tyle interpretacji, ale nie można nie ulec pięknu zdjęć. Tak, pięknu, choć chodzi o historię dziejącą się podczas okupacji, nie zapominajmy jednak, że jej bohaterami są bardzo młodzi ludzie, którzy, owszem, konspirują, pędzą bimber i biorą udział w tajnych kompletach, ale również kochają się i piszą wiersze. A że robią to z niezwykłą intensywnością. Nic dziwnego, dużo czasu nie mają: wiersz trzeba powiedzieć natychmiast, bo jutro może nie być komu; miłość chce się poznać w pełnym znaczeniu tego słowa i to jak najprędzej, bo jutro może nie być z kim. I właśnie owa intensywność jest tym, co różni film od opowiadania.

Dariusz Kuc
W utworze Borowskiego jej nie ma, bo obca mu była wszelka emocjonalność, wolał behawiorystyczny opis. Film Zylbera i Kuca jest nią przepełniony, bo artyści opowiadają o głodzie życia, który najbardziej odczuwalny jest wtedy, gdy śmierć jest bardziej prawdopodobna niż zdobycie świeżego chleba na śniadanie. Ich bohaterowie są młodzi, piękni i spragnieni życia. Rzadko zdarza się film, gdzie twarze aktorów coś znaczą, a nie tylko są. W filmie Zylbera oglądamy Marka Bukowskiego , Radosława i Cezarego Pazurów tak innych od tego, do czego przyzwyczaili nas swoimi późniejszymi kreacjami, Rafała Królikowskiego, Dorotę Chotecką, Agnieszkę Pilaszewską . (Później taką energią młodości będzie emanować dopiero Wszystko co kocham Borcucha.) Urodę bohaterów Borowskiego i Zylbera wydobywa właśnie sposób fotografowania - młode, świeże, nieskażone tym, co dokoła, twarze zderzono z fakturą ceglanego muru. Dużo w tym filmie murów, choć mało czerwonej cegły - czerwienią naznaczono Marię (Agnieszka Wagner ), z kolei żółć zarezerwowano dla Żydówki Sary (Katarzyna Jamróz ). I nic dziwnego, skoro jesteśmy w świecie tuż za murem getta. Ten mur rzuca cień i dlatego wszyscy bohaterowie mimo młodości i pragnień, wiedzą, jak wygląda i pachnie śmierć. Pożegnanie z Marią organizuje kontrapunkt, ale używany niezwykle subtelnie. Zderzenie faktury twarzy z fakturą muru to jeden jego przejaw, zestawienie żółtego i czerwonego ze stalową (trupią) niebieskością oraz to, że weselny korowód przypomina raczej dance macabre, a uczta weselna staje się ostatnią wieczerzą - kolejne, jednak najbardziej zapada w pamięć sposób, w jaki posłużono się światłem. W tym filmie światło przewrotnie i przekornie, ale służebnie wobec historii - co jak wiadomo cechuje d o b r e z d j ę c i a - nie daje życia, tylko demaskuje tych, którzy się ukrywają. Im bliżej finału - tym jest bardziej nieprzyjazne. Jednak jest Ktoś, kto to wszystko obserwuje, nie ingeruje, ale jest z tymi wszystkimi, którzy z taką determinacją chcą kochać i być kochanymi, by na chwilę przestać czuć trupy - jak to opisuje Sara. I czuć się trupem. O obecności tego Kogoś informują nas regularnie dawkowane ujęcia zrealizowane kamerą skierowaną w dół.

Kadr z filmu "Pożegnanie z Marią"
W pewnym momencie Tadeusz (Marek Bukowski ) mówi do Marii "Pulsujesz poezją jak drzewo sokiem". Wydaje mi się, że można to odnieść do zdjęć, jakie do adaptacji Borowskiego zrobił Dariusz Kuc.

Nie zdążyłam zapytać Go o to, na ile inspirował się w swojej pracy literaturą (być może jak John Seale, laureat Nagrody za Całokształt Twórczości podczas ostatniej edycji festiwalu Plus Camerimage, odpowiedziałby, że to, co najważniejsze, znajduje właśnie w pierwowzorze literackim), bo przecież nie można nie pamiętać, że Dariusz Kuc jest autorem zdjęć do adaptacji utworów literackich. I to najróżniejszego autoramentu. Do Mistrza i Małgorzaty (1988) Macieja Wojtyszki , z porażającą Anną Dymną jako Małgorzatą i genialnym Gustawem Holoubkiem - Wolandem. Aż trudno uwierzyć, że był to telewizyjny serial, czyli produkt przeznaczony dla najszerszej publiczności. I do Horroru w Wesołych Bagniskach (1995) Andrzeja Barańskiego, impresji na temat zapomnianej, choć bardzo dobrej, powieści Choromańskiego "Skandal w Wesołych Bagniskach". I do Schodami w górę, schodami w dół Andrzeja Domalika, jednego z filmów zainspirowanych biografią, choć może bardziej legendą biograficzną, Witkacego, zwłaszcza jego relacją z Michałem Choromańskim, którego musztrował jak sztubaka, ale nic dziwnego, skoro zakopiańskie damy określały autora powieści "Schodami w górę, schodami w dół" jako "bezczelnego Rosjanina". W każdym razie, Dariusz Kuc, jak mało kto potrafił "unaocznić" taniec na wulkanie, jakiemu oddawali się zarażeni "zakopianiną" letnicy, bo jedynym rozsądnym w tym towarzystwie był Malarz (Jan Nowicki), świadomy, że to, co widzi to - jak mówi - "pogrzeb pewnej epoki, ona umarła i nie będzie żadnego zmartwychwstania", a w którego rysach możemy odnaleźć podobieństwo do S.I. Witkiewicza. Wyżej poruszyłam zagadnienie, na ile autora zdjęć może inspirować literacki pierwowzór, w wypadku Schodami w górę, schodami w dół trudno nie dostrzec, że Kuca inspirowały również prace plastyczne Witkacego.

Kadr z filmu "Schodami w górę, schodami w dół"
Dariusz Kuc jest również autorem zdjęć do opowieści o miłości niemożliwej do spełnienia, choć spełnionej. Chodzi mi o W zawieszeniu (1986) Waldemara Krzystka, melodramat rozpisany na troje. On (Jerzy Radziwiłowicz ) to ukrywający się u Niej (Krystyna Janda ) akowiec, ten trzeci (Andrzej Łapicki ) wie o tym wszystkim, ale chroni ich, bo ją kocha. Ilekroć powtarzam sobie ten film, nie mogę oprzeć się pokusie, by nie nazwać Dariusza Kuca mistrzem fotografowania historii na dwie twarze i jedno wnętrze. Coś z tymi twarzami jest na rzeczy, skoro Maciej Wernio w tekście Darek Kuc. Wspomnienie ("Film PRO" 3/2012) przywołuje wypowiedź Krystyny Jandy o tym, że twarz aktora była dla Dariusza Kuca najważniejsza.

Dariusz Kuc współtworzył również spektakle dla Teatru Telewizji. Najlepiej pamiętam Heddę Gabler (1993), debiut reżyserski w Teatrze Telewizji Krystyny Jandy, fenomen Ibsena czuło się mimo ekranu. Potem, między innymi, był brawurowy, dlatego, że doskonale obsadzony i z wielkim temperamentem i energią sfilmowany, Cyd (1995, reż. K. Janda); tak rzadko obecny na polskich scenach Edward II Marlowe'a (2002) Macieja Prusa zrealizowany w klimatycznych podziemiach kościoła kamedułów na warszawskich Bielanach; wreszcie Błądzenie (2007) Jarockiego na podstawie Gombrowicza.

Kadr z filmu "W zawieszeniu"
Dariusz Kuc był też autorem wielu reklam. Reklama może być sztuką i w wielu wypadkach jest. Jednak nie dla wszystkich i nie od zawsze było to oczywistością. Dariusz Kuc był jednym z pierwszych, którzy tę sferę działań traktowali niezmiernie poważnie.