CAMERIMAGE PRZEDSTAWIA: KINO POWELLA I PRESSBURGERA

03/10/14

Z wielką przyjemnością ogłaszamy, że w trakcie 22. edycji Międzynarodowego Festiwalu Sztuki Autorów Zdjęć Filmowych CAMERIMAGE odbędzie się retrospektywa filmów Michaela Powella i Emerica Pressburgera, słynnego duetu filmowców, których dokonania niezmiennie inspirują wielkich artystów światowego kina. W wydarzeniu tym będą uczestniczyć także goście specjalni: żona Michaela Powella i trzykrotna laureatka Oscara Thelma Schoonmaker, a także dwóch znawców twórczości Powella i Pressburgera, Erich Sargeant oraz Ian Christie.

Zapraszamy do przeczytania artykułu Iana Christie o kinie Powella i Pressburgera, a także do zapoznania się z listą filmów, które zostaną wyświetlone w trakcie Camerimage.

*****

"Czterdzieści lat temu filmy Michaela Powella były nieznane, praktycznie niedostępne w pierwotnej formie, zepchnięte na margines w erze tzw. nowego Hollywood reprezentowanego przez Spielberga, Coppolę i Scorsese. Lecz na początku lat 80. XX miała miejsce wielka rewolucja w gustach widzów. Zaczęli oni odkrywać twórczość The Archers – wspólnego projektu Powella i Pressburgera z lat 1942-56 – a część nowych elit Hollywood zaczęła nazywać się oddanymi fanami dwójki filmowców. Zaczęto odnawiać pocięte, wypłowiałe taśmy z filmami The Archers, wyznaczając nowe standardy w dziedzinie rekonstrukcji, czego zwieńczeniem była tegoroczna prezentacja z maestrią odtworzonych Opowieści Hoffmana na festiwalu w Wenecji.

Emeric Pressburger i Michael Powell

Czemu filmy te zawdzięczają swoje drugie, niezwykłe życie? Wszystko zaczęło się od niecodziennej współpracy zdystansowanego wobec świata Anglika i węgierskiego uchodźcy, który kochał Anglię i rozumiał jej mieszkańców lepiej niż oni sami. Spotkanie tej dwójki nie było przypadkowe, jako że doprowadził do niego w 1938 roku inny Węgier, Aleksander Korda, który wyznaczył sobie misję naniesienia Wielkiej Brytanii na mapę światowej kinematografii. Nie było to zbyt zaskakujące, ponieważ twórcy ci swoją znajomość – zawartą w 1938 roku – zawdzięczają innemu Węgrowi, Alexandrowi Kordzie, który chciał, by Brytania stała się częścią światowej kinematografii. Owocem ich współpracy był niezwykły thriller Szpieg w czerni, w którym w główną rolę wcielił się wybitny niemiecki aktor, Conrad Veidt. Film świetnie oddawał atmosferę panującą w Europie u progu konfliktu, który miał się przerodzić w drugą wojnę światową.

Powell już wcześniej dowiódł swoich ambicji, gdy w 1936 roku poprowadził ekspedycję filmową na szkocką wyspę Foula, by nakręcić tam film. Efektem tych prac był obraz The Edge of the World, film w którym możemy odnaleźć motywy romantyczne, tak charakterystyczne dla jego współpracy z Pressburgerem. Jednak to nie praca zawodowa, lecz wojna przywiodła Pressburgera do Wielkiej Brytanii (porzucił karierę w Niemczech, gdy do władzy doszli naziści) i dostarczyła dwójce filmowców wyzwań, których potrzebowali. Filmy takie jak Jeden z naszych samolotów zaginął, Życie i śmierć pułkownika Blimpa czy A Canterbury Tale czerpały z doświadczeń czasu wojny – stąd obrazy katapultujących się pilotów bombowców, organizacji obrony terytorialnej i sojuszniczych wojsk stacjonujących poza granicami kraju – by następnie przekształcić je w pogłębioną refleksję na temat wartości poddawanych próbie podczas wojny z nazizmem czy istoty „bycia Brytyjczykiem” w tych trudnych czasach. Powell i Pressburger często operowali paradoksem, ogrywali szablonowe postacie – np. szacownego pułkownika Blimpa, dobrze znanego w tamtym okresie – po to, by wyjść poza nie, a niezbędnym twórczym impulsem była dla nich propaganda.

Kadr z filmu "Opowieści Hoffmana"

Kadr z filmu "Życie i śmierć pułkownika Blimpa"

The Archers chlubili się swoim wizjonerstwem i próbowali prognozować, czym widzowie będą się interesować w kolejnym roku. Ich dwa ostatnie filmy osadzone w realiach wojny, Wiem, dokąd zmierzam i Sprawa życia i śmierci, mówiły o wyzwaniach czasu pokoju. W pierwszym z nich młoda kobieta o nowoczesnym podejściu do życia uczy się wobec niego pokory, spotykając się z tradycją na jednej z wysp Hebrydów; w drugim angielski pilot i amerykańska żołnierka są bohaterami alegorii z elementami nadprzyrodzonymi traktującej o historycznych relacjach pomiędzy ich ojczyznami, której akcja rozgrywa się na sali operacyjnej i w... niebie.

Podczas wojny brytyjskie kino wzniosło się na nowy poziom, lecz czasy powojenne cechowała miałkość. The Archers podchwycili neoromantycznego ducha artystów z innych dziedzin i stworzyli serię widowiskowych melodramatów: Czarny narcyz, przepełniony emocjami obraz rozgrywający się w himalajskim klasztorze dla kobiet, uznany przez Hollywood za arcydzieło technologii Technicolor; a także Czerwone trzewiki, które wychodziły poza schemat romansu muzycznego, by ukazać świat tańca, zarówno od środka, jak i od zewnątrz. Wpływ tego filmu dla kinematografii jest znaczący, pomimo faktu, iż wprowadzał on krytyków szukających trzeźwego realizmu w konsternację.

Kadr z filmu "Czerwone trzewiki"

Kadr z filmu "Czarny narcyz"

Śmiałość i doskonałość warsztatowa tych filmów zdumiewają do dziś i są żywym świadectwem tego, jak Powell i Pressburger potrafili radzić sobie z problemami końca lat 40. XX wieku. The Small Back Room ogląda się obecnie niczym brytyjski film noir, który wyprzedził swoją epokę. Opowieści Hoffmana, poszerzające koncepcję fantastycznego świata Czerwonych trzewików, postrzegano jako niezgodne z duchem powojennej modernizacji – mimo iż film ten zafascynował młodego Martina Scorsese, który obejrzał go w amerykańskiej telewizji. Duet The Archers zakończył współpracę w połowie lat 50., gdyż drogi artystyczne Powella i Pressburgera – tworzących w świecie filmowym coraz mocniej odbiegającym od ich systemu wartości – zaczęły się rozchodzić.

Później powstał Podglądacz – wyreżyserowany z wielką swadą przez Powella – do którego scenariusz napisał były szpieg. Film ten jest satyrą na brytyjski przemysł filmowy i swoistym testamentem Powella. Mimo iż krytycy nie zostawili na nim suchej nitki, Podglądacz stał się dziełem kultowym wśród młodych entuzjastów kina z Francji, Brytanii i Ameryki, inspirując niektórych, np. Scorsese czy niżej podpisanego, do zgłębienia, co kryło się za tą śmiałą filmową prowokacją. The Archers pozostają żywą tkanką współczesnego kina, a kolejne pokolenia widzów odkrywają magię ich twórczości".

Wprowadzenie do kina Powella i Pressburgera:
Ian Christie
Redaktor książki Powell, Pressburger and Others (1979), autor Arrows of Desire: the Films of Powell and Pressburger, ze wstępem Martina Scorsese (1985/1994)

Lista filmów, które zostaną wyświetlone: