Kasia Taras
Alchemia. O sztuce operatorskiej.
Każdy ma swojego Davida Lyncha, czyli będzie trochę pokoleniowo
Trudno pisze się o takim twórcy jak David Lynch. Przede wszystkim dlatego, że wymyka się wszelkim interpretacjom, że jest cudownie nieprzewidywalny, że co jakiś czas funduje swoim widzom jakąś woltę. Co zresztą jest przywilejem wielkich, wspomnijmy choćby wypowiedzi i filmy Luisa Bunuela , do którego chyba zresztą Lynchowi najbliżej. To, co łączy Lyncha i Bunuela, to prowokowanie widza, który już myśli, że ma do czynienia z wielkim dziełem, którego ogromu nie jest w stanie pojąć, a tu okazuje się, że twórcy po prostu zabawili się jego tęsknotą za opowieścią, chęcią porządkowania i katalogowania wszystkiego. Na ile sposobów interpretowano Psa andaluzyjskiego , jak odczytywano Zagubioną autostradę (1997, zdj. Peter Deming ) czy Mulholand Drive (2001, zdj. Peter Deming)... A skoro mowa o zabawie widzem i jego (tak ludzkim) pragnieniem zrozumienia (właśnie po to, żeby zrozumieć i pojąć, człowiek wymyślił sobie mity), musi pojawić się też inny Wielki, Wojciech Jerzy Has, który jak nikt inny igrał i swoim bohaterem, Alfonsem van Wordenem, i tymi, którzy przejęli się jego nieporadnością i chęcią ogarnięcia wszystkiego rozumem. Bunuel, Has i Lynch mówią nam to samo - że poznanie ma swoje granice i że czasami po prostu trzeba dać się ponieść opowieści, pozwolić sobie na niezobowiązujący zachwyt.

Kadr z filmu "Mulholland Drive"

Kadr z filmu "Prosta historia"
Niniejszy tekst szczęśliwie nie ma charakteru encyklopedycznej notki, zatem mogę dopuścić się wyznania, czemu z twórczości Davida Lyncha się poddałam.

I może się okazać, że powstał tekst opisujący doświadczenie pokoleniowe, bo to David Lynch (wespół z Markiem Frostem) pokazał generacji dorastającej w latach 90., że serial może być sztuką. Wcześniej chłonęliśmy 07 zgłoś się i kontestowaliśmy Dynastię i Niewolnicę Isaurę, a tu nagle pojawił się Agent Cooper doceniający dobrą kawę i placek z wiśniami. (For internetowych jeszcze nie było, więc przepisami na ciasto zapisanymi na kartkach wymienialiśmy się podczas przerw.) Pamiętam, że choć tak naprawdę mało kogo obchodziło, kto zabił Laurę Palmer, to podwórka (chyba) w piątki o dwudziestej pustoszały... I jeszcze ta hipnotyzująca muzyka (w wakacje do zarżnięcia maszynerii, albo przypadkowego słuchacza, odtwarzana na polach namiotowych z "kasprzaków"). Miasteczko Twin Peaks (1989) miało wszystko, czego potrzebuje dobry film: wyraźnego i wiarygodnie zagranego bohatera, frapującą intrygę, ale podstawową jakością była dbałość o niepokojące niuanse, jak na przykład boy hotelowy w wieku wybitnie już niechłopięcym. I to właśnie to te niuanse powodowały, że tego serialu nie dało się oglądać tylko jak opowieści o przygodach pedanta w krainie oryginałów, bo Miasteczko Twin Peaks to opowieść o złu i wynaturzeniach, które można znaleźć na tak zmitologizowanej i wyidealizowanej (przez film i przez literaturę) amerykańskiej prowincji. O Samie Peckinpahu, a potem o Olivierze Stonie napisano, że portretują podbrzusze Ameryki. Czegoś takiego dokonał także (we współpracy z Markiem Frostem) również David Lynch. I to w serialu.

Kadr z serialu "Miasteczko Twin Peaks"

Kadr z serialu "Miasteczko Twin Peaks"
Kolejny przejaw Lyncha w moim życiu także ma stygmat pokoleniowości, bo również wiąże się z latami 90., z tą piękną i bogatą w dobre kino dekadą jak potem już żadna inna. Otóż w 1990 roku David Lynch otrzymał Złotą Palmę za Dzikość serca (zdj. Frederick Elmes). Filmu przypominać nie trzeba, choć o pojawiającej się w finale tej opowieści o miłości wróżce warto wspomnieć. ( I nie jest ważne, czy jest to postmodernizm, czy też nie, to po prostu dobre kino, któremu żadne pojęcie - wytrych nie zaszkodzi.) Pamiętam te głosy oburzonych znawców kina i bywalców festiwali, jak można było nagrodzić "coś" takiego... A to przecież to takie piękne "coś". Piękne, bo dające nadzieję, że zło zostanie ukarane, dobro nagrodzone, a miłość i to zrodzona na śmietniku, i celebrowana wbrew wszystkim, okaże się mieć sens. Czy aby nie brzmi to znajomo? Jak baśń? Bo to jest baśń. Ale jak opowiedziana. (Więc może jednak jest coś z tym postmodernizmem na rzeczy? Tak pobawić się pragnieniami widzów, ich filmową wiedzą i oczekiwaniami, mógł tylko rasowy postmodernista.) A jak krzepi fakt, że jury wielkiego festiwalu właśnie baśń dostrzegło i doceniło. Podobna awantura powtórzy się w 1994 roku, kiedy Złotą Palmę dostanie Pulp Fiction. Te dwa werdykty jurorskie naznaczyły ową dekadę, czas kiedy jeszcze potrafiliśmy przyznać się do zachwytu prostotą i do tego, że kino jest też zabawą.

Kadr z filmu "Dzikość serca"
Miało być o "moim Lynchu". "Mój" Lynch jest inny. Cenię Blue Velvet (1986, zdj. Frederick Elmes), bo trudno nie ulec charyzmie Isabelli Rossellini , boję się Zagubionej autostrady, czytam Mulholland Drive jak wielki hołd dla jednego z filmów wszech czasów, dla Bulwaru Zachodzącego Słońca Wildera, ponoć ulubionego filmu Davida Lyncha. Jednak najbardziej lubię, kiedy David Lynch pokazuje, że w świecie jego bohaterów jest Ktoś, kto nad wszystkim czuwa, wszystko porządkuje. Zresztą tęsknotę za regułami, nagrodą, karą zasugerował już w opowieści o Luli i Sailorze. I dlatego tak cenię Prostą historię (1999), tak szlachetnie sfilmowaną przez Freddiego Francisa. Maleńki człowieczek w poszukiwaniu przebaczenia i pojednania jedzie kosiarką przez Stany, a my obserwujemy tę kruchą sylwetkę na tle barwnych pól, czujemy, że nad tą przestrzenią i wszystkim, co się tu dzieje, Ktoś jednak ma pieczę, i uświadamiamy sobie, że podarowano nam chwilę ładu i harmonii.

David Lynch jako jeden z tak niewielu moralistów współczesnego kina? Mój David Lynch na pewno.

Na planie "Blue Velvet": Dennis Hopper, Isabella Rossellini, David Lynch