Kasia Taras
Alchemia. O sztuce operatorskiej.
Kino jest cudem, a film opowieścią
Jednym z filmów otwierających tegoroczną jubileuszową edycję festiwalu sztuki operatorskiej Plus Camerimage jest Side by SideChristophera Kenneally'ego, notabene zrealizowany we współpracy z festiwalem Plus Camerimage - podczas pierwszej bydgoskiej edycji imprezy ekipa z Keanu Reevesem na czele, który tym razem wystąpił jako dokumentalista, zarejestrowała gros wypowiedzi filmowców różnych pokoleń i profesji (m.in. Joela Schumachera, Michaela Chapmana, Andrzeja Bartkowiaka, Michaela Ballhausa, Dicka Pope'a, Vittorio Storaro, Chrisa Lebenzona, Anthony'ego Dod Mantle, Josta Vacano i Phila Meheux) o koegzystencji, owym side by side, "ziarna" i "pikseli".

Ekipa "Side by Side"; Chris Cassidy, Justin Szlasa, Chris Kenneally, Keanu Reeves; zdj. Stephan Ukas-Bradley
Mimo całej swojej może nie egzaltacji, bo wiek już nie ten, ale (wciąż i oby jak najdłużej) gorącego stosunku do materii, jaką się zajmuję, rzadko używam określenia, że coś jest niezwykłe. Teraz muszę użyć. Film Side by SideChristophera Kenneally'ego (zdj. Chris Cassidy), którego spiritus movens był Keanu Reeves, to film niezwykły.
Niezwykły dlatego, że w ciągu dziewięćdziesięciu minut otrzymujemy solidną lekcję, może nie sztuki operatorskiej, ale historii kina na pewno. Widzimy i kinematograf braci Lumiere (i jest się czym wzruszyć, bo on nadal działa) i najnowsze cyfrowe cuda, które z nikogo autora zdjęć nie uczynią, a zarejestrowany nimi materiał nie zawsze okazuje się filmem. Lekcję, która nie jest nudna, tylko pasjonująca. Pasjonująca, bo o kinie opowiadają twórcy pytani przez twórcę. Pyta Aktor (Keanu Reeves), czyli ktoś, kto jest po drugiej stronie kamery, a odpowiadają ci, którzy są odpowiedzialni za jego wizerunek, za to, czy uwiedzie publiczność, czy historia jego bohatera nas zainteresuje, reżyserzy, ale przede wszystkim autorzy zdjęć. Pyta ktoś, kto na własnej skórze zdążył odczuć różnicę między pracą nad filmem realizowanym na taśmie filmowej, a sytuacją, gdy używa się kamer cyfrowych. Odpowiedź, kiedy aktor ma większy komfort, oczywiście znajdujemy w filmie, i jest to stwierdzenie dość nieoczekiwane - polecam zwłaszcza anegdotkę o rozterkach Roberta Downeya jr.

Keanu Reeves i David Lynch, kadr z filmu "Side by Side"
Side by Side, zorganizowany wokół pytania o wpływ technologii cyfrowych na przyszłość kina (raz pada pytanie wręcz o to, czy koniec "ery taśmy" to koniec kina), to film wyjątkowy, bo jego twórcy zwracają uwagę na coś, co nam, teoretykom (i mam na myśli zarówno akademików, jak i krytyków filmowych), często umyka, bo jesteśmy tak pełni teorii i dumni z własnych pomysłów interpretacyjnych, że zapominamy, że film to przede wszystkim technika. A przecież na to, jak zostaje opowiedziana ta a nie inna historia wpływa postęp, inaczej prowadzi się narrację operując lekką i łatwą do przestawiania kamerą; inaczej montujemy, kiedy posługujemy się komputerem a inaczej odbywało się to przy stole montażowym. Inaczej nie oznacza gorzej. Nowe technologie, owszem, wymagają przemyślenia na nowo kilku kwestii związanych z preprodukcją, produkcją i postprodukcją, ale tylko tyle. To, co najważniejsze, czyli fakt, że film jest opowieścią, pozostaje bez zmian.Środki filmowe służą emocjom, ale przede wszystkim opowieści. Szczególnie wzruszająco, ale i przekonująco, brzmią takie deklaracje w ustach artystów tak uznanych jak David Lynch, Joel Schumacher i Michael Ballhaus, czy Martin Scorsese. Oni naprawdę wiedzą, co mówią, i naprawdę warto skupić się nad tym, co mówią, by potem nie wyważać otwartych drzwi. David Lynch zapytany o upowszechnienie możliwości rejestrowania ruchomych obrazów, ripostuje (ta twarz, ten spokój), że od tylu lat mamy papier i narzędzia do pisania, a genialnych pisarzy jest tak niewielu... Michael Ballhaus mówi coś, co ucina wszelkie dyskusje o ziarnie i pikselach: nie jest ważne to, czego użyjesz, ale to, czy opowiadasz szczerze, a środki i narzędzia powinno się wybierać zgodnie z tym, czego ma dotyczyć nasza opowieść, i o jakim świecie opowiadamy. Po czym z lekkim uśmiechem serwuje nam opowieść o tym, że gdy podczas realizacji Gangów Nowego Jorku zaproponowano mu DI, podziękował, bo zbudowano mu piękną scenografię, a resztę (i to jaką!), potrafił osiągnąć światłem, doborem filtrów i obiektywów. Dotąd wielbiłam Jego twórczość (ten Wiek niewinności), po obejrzeniu dokumentu Kenneally'ego jestem pewna, że coś z osobowości autora zdjęć przenika do jego zdjęć, w wypadku współpracownika Scorsese, Coppoli i Fassbindera, są to niezwykła pokora i spokój. No dobrze - zakochałam się w Michaelu Ballhausie i to tylko via ekran.

Kadr z filmu "Side by Side"
Ci naprawdę doświadczeni i ciągle otwarci na wszelkie nowinki technologiczne filmowcy (Vittorio Storaro wspomina wręcz o obowiązku intelektualnego otwarcia na postęp, a obrazu Rogera Deakinsa pracującego z kolorystką nad Bracie, gdzie jesteś? braci Coen, trudno zapomnieć), nie boją się końca kina i niczego takiego nie przewidują, bo wiedzą, że człowiek zawsze będzie chciał i miał co opowiadać, bo przecież możliwość snucia opowieści jest starsza od wynalazku kina. Nie przeraża ich również fakt, że dzisiaj już nie musimy chodzić do kina, by oglądać filmy - wystarczy telefon komórkowy. Są spokojni o przyszłość kina, bo wiedzą, że tym, co można osiągnąć tylko w kinie jest pokazanie na wielkim ekranie "nagiej twarzy w ruchu uczuć". Na tym polega magia kina, jego rytuał, o którym wspominają, co szczególne, autorzy Matrixa.

W Side by Side dużo miejsca poświęcono właśnie "magii" wpisanej w działania operatora filmowego. W pewnym momencie autor zdjęć zostaje nawet nazwany "magiem". Wspomina się też o szczególnej (magicznej) relacji reżysera i operatora, najcieplej i najbardziej żywiołowo swoich "DP" wspominają David Fincher, gdy mówi o Dariusie Khondjim i tym, co udało mu się osiągnąć w Se7en; oraz Danny Boyle, który urzeczony tym, co w Festen zrobił Anthony Dod Mantle, nie wyobraża sobie, by mógł pracować z kimś innym.


Widzenie w autorze zdjęć alchemika wiązało się z tym, że "widział" pierwszy. Tak jest do dzisiaj bez względu na to, działania ilu współpracowników (specjalistów od efektów specjalnych, kolorystów, stereograferów) musi koordynować. Postęp technicznych nie oznacza wymykania się materii i dla autorów zdjęć był i jest czymś naturalnym. Na tym polega jedno z wyzwań tego zawodu - ciągle się uczyć, bo zanim zostanie się alchemikiem i magiem, trzeba być panującym nad warsztatem rzemieślnikiem.

Rozmówcy Keanu Reevesa zachowują się właśnie jak skromni rzemieślnicy, a są przecież wielkimi artystami. Skromność to tak rzadka dzisiaj cecha.