Katarzyna Taras
Festiwalowe ABC, czyli warsztaty, seminaria, klasy mistrzowskie...

Międzynarodowy Festiwal Sztuki Autorów Zdjęć Filmowych CAMERIMAGE postrzegam przede wszystkim jako miejsce spotkań tych, którzy dopiero uczą się filmu i tych, którzy mają na koncie i Żaby, i Oskary. Najmilej wspomina się oczywiście rozmowy kuluarowe, kiedy udało się zadać pytanie na przykład Svenowi Nykvistowi czy Haskellowi Wexlerowi - obydwaj odpowiadali z równą ochotą i serdecznością. Jednak bohaterowie notacji, jakie przygotowałam w zeszłym roku z okazji 20. edycji festiwalu, najczęściej i najcieplej wspominali kilka słów zamienionych z Robbym Műllerem i Chrisem Doylem.

Trzeba pamiętać, że uczenie się kina to nie tylko rozmowy, bo film to przecież splot (czasami przedziwny) sztuki i techniki, a skoro o technice mowa, to konieczne są warsztaty, seminaria i klasy mistrzowskie.

Złota, Srebrna i Brazowa Zaba; fot. archiwum festiwalu
Moi rozmówcy, o których można chyba powiedzieć, że rośli razem z Camerimage - kiedyś startowali w konkursie Kijanek, dzisiaj mają szanse na Żaby (czego im życzę), często podkreślali fakt, że podczas festiwalowych warsztatów mogli nie tylko obejrzeć, ale wypróbować sprzęt często wówczas w Polsce niedostępny, że Wielcy nie tylko zdradzali im tajniki swojej kuchni, ale wręcz do tej kuchni wpuszczali. Niniejszy tekst nie ma charakteru wspominkowego, chciałabym, by potraktowano go raczej jako podpowiedź, na jakie "zajęcia" w tym roku warto pójść, i jest pisany przede wszystkim dla osób niezwiązanych (być może jeszcze niezwiązanych) z realizacją filmów, ale nie mogę oprzeć się pokusie, by nie przypomnieć wspomnienia jednego z moich zeszłorocznych bohaterów, dzisiaj już doświadczonego autora zdjęć ( jego film dwa razy był w konkursie polskim), który podczas jednych warsztatów z przerażeniem i zazdrością patrzył, jak prowadzący prosi o zakładanie rolki po rolce i nie przejmuje się, ile jej już zużył, a on nauczony nabożnego szacunku dla negatywu wzdychał z zazdrości, zachwytu i niedowierzania. I jeszcze wspomnienie z kolei dziś uznanego polskiego reżysera, który jako student uczestniczył w warsztatach reżyserskich Mike'a Leigh i doświadczenie to wspomina równie ciepło, jak konsumowanie w toruńskim Kocim Ogonie nalewki w towarzystwie Emira Kusturicy.

Zatem, od czego w tym roku należy/można/warto zacząć festiwalową naukę?

Przede wszystkim od warsztatu ARRI, podczas którego Sean Bobbitt, autor zdjęć między innymi do Głodu, ale nade wszystko WstyduSteve'a McQueena, pokaże, na czym polega szwenkowanie, czyli operowanie kamerą. I jak to robić bezpiecznie. Jak wiadomo, autor zdjęć często współpracuje z operatorem kamery, czyli szwenkierem, jednak Sean Bobbitt, podobnie jak Dick Pope, jest jednym z tych autorów zdjęć, którzy sami szwenkują w realizowanych przez siebie filmach, ponieważ zależy im na tym, by być jak najbliżej aktora, bo tylko wtedy - jak to mówi Dick Pope - można uchwycić esencję. Najtrafniej to, kim jest szwenkier zdefiniował bodaj Dariusz Kuc, który powiedział, że "Reżyser opowiada film właśnie przez szwenkiera". Zajęcia z Seanem Bobbittem, to warsztatowe "A", "B" to kolejne warsztaty ARRI prowadzone przez Toma Sterna - współpracownika m.in. Clinta Eastwooda, i Reed Morano - autorkę zdjęć do nominowanego do Oscara filmu Frozen River, którzy wprowadzą wszystkich zainteresowanych w zagadnienie światła w filmie, które - jak to kiedyś poetycko określił Piotr Wojtowicz - "daje życie". Warsztatowo-festiwalowe "C" to "zajęcia" Roberta Shacklady'ego, czyli znowu warsztaty ARRI, który opowie o czarno-białej fotografii. "D" to zatytułowany Organiczny. Magiczny. Romantyczny warsztat Kodaka o taśmie filmowej. A skoro o negatywie mowa, to koniecznie trzeba wspomnieć o "E" festiwalowego alfabetu, czyli o seminariach poświęconych kamerom cyfrowym, a odbywających się pod auspicjami Canona i Sony. I jeszcze "F", czyli warsztat Polskiego Stowarzyszenia Montażystów poświęcony montażowi w filmie dokumentalnym.

Kadr z filmu "Wstyd"
To są absolutne podstawy, ale jeśli ktoś rozsmakuje się w powyższych zagadnieniach, nie powinien pominąć spotkania z Franzem Kraussem, dyrektorem zarządzającym ARRI, o kinie przyszłości; i z Michaelem Seresinem (współpracował m.in. z Alanem Parkerem, wspomnijmy choćby Bugsy Malone, Midnight Express, Harry Angel) - o 3D (spotkanie odbędzie pod patronatem firmy Fletcher Camera&Lenses): a także z uhonorowaną w tym roku za wybitne osiągnięcia w dziedzinie filmu dokumentalnego Joan Churchill, i towarzyszącym jej Alanem Bakerem - o kinie empirycznym; oraz seminarium poświęconego zapomnianej, ale jakże uroczej i rewolucyjnej swego czasu, Cineramie.

Niezmiernie ciekawie zapowiadają się tzw. klasy mistrzowskie. Poświęconą wideoklipowi poprowadzi wyróżniony za szczególne osiągnięcia w tej materii Samuel Bayer (realizował teledyski dla Nirvany, Green Day i Davida Bowie), a scenografii w filmie, a konkretnie współpracy scenografa z autorem zdjęć, inny tegoroczny laureat, dwukrotny zdobywca Oscara, Rick Carter, współpracownik Stevena Spielberga, Jamesa Camerona i Roberta Zemeckisa. Szczególnie uczulam na te dwa spotkania, ponieważ często zapominamy, że wideoklip może być sztuką, a tworzenie scenografii to jak tworzenie od podstaw nowego świata. Kiedy zapytałam Jacka Fiska, autora scenografii do filmów Terrence'a Malicka i Davida Lyncha o to, jak wygląda relacja autora zdjęć i scenografa, usłyszałam, że to jak bycie bliźniętami. Ciekawe, jak widzi tę kwestię Rick Carter. Wreszcie, jako wisienka na torcie, seminarium charyzmatycznego autora zdjęć, współpracownika Wong Kar Waia, Chrisa Doyle'a, poświęcone relacji obrazów i słów.

Kadr z wideoklipu "Smells Like Teen Spirit"
Szczególnie wiele miejsca poświęcono w tym roku wyborowi i doborowi obiektywów, co będzie tematem seminariów odbywających się pod auspicjami i przy wsparciu takich firm jak Zeiss (spotkanie poprowadzi Den Lennie, który zaczynał swoją karierę od stanowiska... oświetlacza), Panavision towarzyszący festiwalowi niemal od pierwszej edycji, Hawk i Angenieux.

Oczywiście nie samymi warsztatami żyje uczestnik festiwalu, bo mimo wszystko najważniejsze są projekcje filmów, i dlatego szczególnie gorąco chciałabym polecić komuś, kto zaczyna swoją przygodę z kinem, pasmo "Mistrzowie, którzy odeszli". W zeszłym roku mogliśmy obejrzeć w Bydgoszczy filmy ze zdjęciami Zygmunta Samosiuka, który jak nikt przed i nikt po nim, potrafił unaocznić modernistyczne piękno; oraz realizacje współtworzone przez Nestora Almendrosa, mistrza naturalnego światła, który wpłynął na Terrence'a Malicka i zainspirował Emmanuela Lubezkiego, autora zdjęć w pewnych kręgach postrzeganego jako kultowy - kto nie wierzy niech obejrzy I Twoją matkę też.

W tym roku przypomnieni zostaną: współpracownik Marcela Carne - Roger Hubert, współtwórca między innymi Komediantów i Wieczornych gości; i Mieczysław Jahoda współpracownik Konwickiego, Lenartowicza, Forda, ale nade wszystko Hasa. Nawet gdyby w ramach retrospektywy tego ostatniego pokazano tylko Rękopis znaleziony w Saragossie uznałabym ten festiwal za udany.