DOFINANSOWANO ZE ŚRODKÓW MINISTRA KULTURY I DZIEDZICTWA NARODOWEGO W RAMACH ZADANIA: WSPÓŁORGANIZACJA MIĘDZYNARODOWEGO FESTIWALU SZTUKI AUTORÓW ZDJĘĆ FILMOWYCH EnergaCAMERIMAGE 2024
WSPÓŁFINANSOWANIE: MIASTO TORUŃ ORAZ WOJEWÓDZTWO KUJAWSKO-POMORSKIE
MISTRZOWIE, KTÓRZY ODESZLI: RAOUL COUTARD
02/08/17
Od samego początku swego istnienia Międzynarodowy Festiwal Sztuki Autorów Zdjęć Filmowych CAMERIMAGE składał hołd geniuszom kina, którzy często pozostają w cieniu aktorów, reżyserów czy scenarzystów - autorom zdjęć właśnie. Pokazywaliśmy ich niebywałe umiejętności operatorskie oraz wrażliwość wizualną, potwierdzaliśmy wkład w rozwój kina jako sztuki, obserwowaliśmy wraz z nimi zmiany nadchodzące w erze technologii cyfrowej.
"Mistrzowie, którzy odeszli" to cykliczna sekcja, która pojawiła się na festiwalowej mapie w 2012 roku. Jej zadaniem jest z jednej strony podkreślanie warsztatu wspaniałych autorów zdjęć filmowych, których nie ma już z nami, z drugiej natomiast wywołanie dyskusji nad możliwościami kina ukazywanymi za pomocą obrazów, które przez lata wyznaczały najwyższe standardy jakości. Sekcja spotkała się z pozytywnym przyjęciem zarówno ze strony zawodowców z branży, jak i niezwiązanych profesjonalnie z kinem uczestników festiwalu. Dotychczas w jej ramach przedstawiliśmy między innymi dzieła Jerzego Lipmana, Johna Alcotta, Zygmunta Samosiuka, Néstora Almendrosa, Gunnara Fischera, Kurta Webera, Haskella Wexlera oraz Vilmosa Zsigmonda.
W tym roku pokażemy pięć filmów nakręconych przez zmarłego w zeszłym roku Raoula Coutarda, francuskiego mistrza zdjęć filmowych i jednego z architektów sukcesu tamtejszej "Nowej Fali". Na Camerimage będzie można obejrzeć na dużym kinowym ekranie:
- Do utraty tchu, reż. Jean-Luc Godard, 1960 r.
- Lola, reż. Jacques Demy, 1961 r.
- Jules i Jim, reż. François Truffaut, 1962 r.
- Alphaville, reż. Jean-Luc Godard, 1965 r.
- Szalony Piotruś, reż. Jean-Luc Godard, 1965 r.
----------
Raoul Coutard (1924-2016)
Raoul Coutard był jednym z dwóch autorów zdjęć filmowych (drugi to Henri Decaë), którzy współdecydowali o wizualnym obliczu kina francuskiej Nowej Fali z lat 60. XX w. Drętwej teatralizacji wielu wcześniejszych filmów znad Sekwany Nowa Fala przeciwstawiła przybliżenie obiektywu do prawdziwego życia. Jej operatorom pomogła w tym technika: wysokoczuły negatyw (czarno-biały), lekka, mobilna kamera itp. Coutarda do symbiozy kina z rzeczywistością dobrze przygotowała praca w charakterze fotoreportera wojennego.
Raoul Coutard
Wśród prawie 80 pełnometrażowych filmów fabularnych, przy których Coutard pracował w latach 1956-2001, 17 wyreżyserował „papież Nowej Fali” Jean-Luc Godard, 4 – nie licząc noweli w Miłości dwudziestolatków (1961) – François Truffaut. „Papież” stale eksperymentował; na jego tle Truffaut wydał się Coutardowi tradycjonalistą. Różnica w podejściu obu reżyserów do kina sprawiła, że w filmach pierwszego z nich zdjęcia Coutarda były z reguły nowatorskie, podczas gdy drugi preferował bardziej konwencjonalne. Godard i Coutard przyjęli zasadę, że filmy czarno-białe realizowali w formacie standardowym (1:1.37), zaś barwne, z których pierwszym był komediodramat Kobieta jest kobietą (1961) – w panoramicznym (cinemascope 1:2.35).
Raoul Coutard urodził się 16 września 1924 roku w Paryżu. Chciał zostać chemikiem, ale przerwał naukę chemii i przerzucił się na studiowanie fotografii. Doświadczenie fotoreportera wojennego zdobył na wojnie w Indochinach (1946-1954). Robił tam zdjęcia m.in. do pism „Life” i „Paris Match”.
Operatorem został przez… nieporozumienie. Reżyser Pierre Schoendoerferr zaproponował mu pracę fotosisty filmu La passe du diable (1958). Na planie Coutard dowiedział się, że ma stanąć jako autor zdjęć za kamerą filmową – narzędziem, którego nigdy przedtem nie miał w ręku! Sprostał zadaniu mimo iż od razu trafił mu się film barwny i panoramiczny. Punktem zwrotnym w karierze Coutarda stał się debiut Godarda – arcydzieło Nowej Fali – Do utraty tchu (1960). To w nim Coutard pierwszy raz wykorzystał na szeroką skalę metodę, która stała się znakiem rozpoznawczym jego sztuki operatorskiej: filmowanie „z ręki” dynamicznie poruszaną kamerą, w świetle naturalnym.
Znawcy twórczości Coutarda przestrzegają jednak przed utożsamianiem jego metody robienia zdjęć filmowych z ich stylem. Coutard dostosowywał styl do scenariusza i charakteru filmu. Mroczna wizja miasta przyszłości z Alphaville Godarda (1965) różni się od sielskich krajobrazów w Szalonym Piotrusiu tegoż reżysera (1965), a wizualna subtelność Loli Jacquesa Demy’ego (1961) odbiega od reportażowej drapieżności Z Costy-Gavrasa (1969).
Z Godardem Coutard zrealizował także m.in. Żołnierzyka (1963), Karabinierów (1963), Pogardę (1963), Kobietę zamężną (1964), Dwie lub trzy rzeczy, które o niej wiem (1967). Po Weekendzie (1967) drogi artystów rozeszły się. Pasja (1982) i Imię: Carmen (1983) to dwa głośne późne filmy Godarda, w których skrzyżowały się ponownie. Truffautowi autor zdjęć do wspomnianej noweli z Miłości dwudziestolatków towarzyszył również na planie filmów: Strzelajcie do pianisty (1960), Jules i Jim (1962), Gładka skóra (1964) i Panna młoda w żałobie (1968).
Wśród głośnych filmów ze zdjęciami Coutarda jest też dokument Jeana Roucha i Edgara Morina Kronika jednego lata (1961), Pluton 317 (1965) oraz Krab dobosz (1977) Schoendoerferra, Marynarz z Gibraltaru Tony’ego Richardsona (1967), Max, moja miłość Nagisy Ōshimy (1986), a także Dzika niewinność Philippe’a Garrela (2001). Ten ostatni, czarno-biały, w duchu nowofalowym, zwieńczył karierę operatorską Coutarda. Nie zabrakło w niej miejsca na ponad 30 filmów krótkometrażowych i dokumentalnych. Artysta zdobył szereg trofeów, w tym: nominację do Nagrody Brytyjskiej Akademii Filmu i Telewizji – BAFTA (Marynarz z Gibraltaru), Cezara (Krab dobosz), nominację do Cezara i Wielką Nagrodę Techniczną na MFF w Cannes (Pasja), Nagrodę Techniczną na MFF w Wenecji (Imię: Carmen), Międzynarodową Nagrodę ASC oraz Złotą Kamerę 300 za całokształt twórczości na MF Braci Manaki w Bitoli.
Coutard parał się także reżyserią. Najsłynniejszy z jego trzech filmów fabularnych – Hoa-Binh (1970), o wojnie w Wietnamie, nominowany do Oscara® dla najlepszego filmu nieanglojęzycznego – przyniósł twórcy nagrodę za najlepszy debiut na MFF w Cannes. Raoul Coutard zmarł 8 listopada 2016 roku w Labenne we Francji w wieku 92 lat.
Andrzej Bukowiecki
