Od Pandory po Gettysburg: Prywatne światy Ricka Cartera.

Stały współpracownik Stevena Spielberga i Roberta Zemeckisa, laureat dwóch Oscarów, nagrody BAFTA oraz Specjalnej Nagrody Camerimage dla Scenografa ze Szczególną Wrażliwością Wizualną - osiągnięcia scenografa Ricka Cartera nie podlegają dyskusji. On sam ma do nich jednak dość pragmatyczne podejście: "Wiem, że ma to być mistrzowska lekcja, ale sam nie wiem czego właściwie miałbym być mistrzem" - powiedział uczestnikom warsztatów Designing Worlds, które odbyły się wczoraj po specjalnym pokazie filmu Forrest Gump.

Rick Carter, fot. Wiola Łabędź
W 1970 roku Rick Carter odbył podróż dookoła świata. Wrócił do domu po dwóch latach, ale tak naprawdę nigdy nie przestał czuć się jako podróżnik - obecnie po prostu sam tworzy miejsca, w które mogą się udać inni.

Warsztaty rozpoczęły się projekcją piętnastominutowego filmu dokumentalnego Imagining Worlds, Designing Worlds, Building Worlds w reżyserii Allana Holzmana, który zdaniem Ricka Cartera ukazuje w skrócie kierunek, w jakim rozwijała się jego kariera oraz...fryzura. Oprócz wglądu w bogaty dorobek scenografa film pozwolił uczestnikom warsztatów na odkrycie, że podczas powstawania Jurassic ParkSteven Spielberg chętnie bawił się miniaturowymi dinozaurami, a egzotyczny Wietnam, gdzie rozgrywa się części akcji Forresta Gumpa w rzeczywistości znajdował się tuż za rogiem rodzinnego domu należącego do granego przez Toma Hanksa bohatera.

Rick Carter z naciskiem podkreślał, że bez względu na to, czy pracuje nad odtworzeniem światów mających oparcie w rzeczywistości, jak dom Abrahama Lincolna, czy znajdujących się wyłącznie w wyobraźni chodzi mu zawsze o jedno: o znalezienie serca filmu, a nie niewolnicze odwzorowywanie historycznych detali.

W przeciwieństwie do wielu scenografów nie opiera się cyfrowej rewolucji. Wręcz przeciwnie, postępujące zmiany widzi jako kolejny element sprawiający, że po czterdziestu latach kariery jego praca wciąż przynosi mu radość: "Wiem, że dotykam tematu, który dla wielu autorów zdjęć filmowych jest drażliwy, ale w tej walce nie walczę po żadnej ze stron, to nie moja arena (...) Moja rola polega na tym, żeby umożliwić powstanie obrazu i przygotować grunt pod powstanie czegoś wyjątkowego. Miałem babkę, która urodziła się w 1882 roku i zmarła w wieku 103 lat. Kiedy miałem dwadzieścia kilka lat i dopiero zaczynałem swoją karierę powiedziała mi, że dobrze pamięta, kiedy w wieku 18 lat na samą myśl, że coś cięższego od powietrza może latać histerycznie zaśmiewały się z koleżankami z college'u. Greccy filozofowie mawiali, że jedyną rzeczą niezmienną jest zmiana. Kiedy po moich podróżach w latach sześćdziesiątych trafiłem na plan nakręconego przez Haskella WexleraBy nie pełzać na kolanach w reżyserii Hala Ashby'ego, wydawało mi się, że wiem, na czym polega kino. A potem pojawiły się Gwiezdne Wojny".

Kadr z filmu "Avatar"
Pytany o to, co oznacza dla niego jego praca, zaznaczył, że może mówić wyłącznie o swoim własnym doświadczeniu. Nie podawał gotowych recept, nie udzielał wielu rad, ale jego wskazówki zostały entuzjastycznie przyjęte przez studentów: “Bądźcie po stronie autora zdjęć i reżysera. Dajcie im miejsce na ustawienie kamery i tyle różnych elementów, które można łatwo przesunąć ile tylko się da, aby zapewnić różnorodność wyboru, gdy zajdzie taka potrzeba. Upewnijcie się, że zostało miejsce dla operatora, by miał gdzie ustawić oświetlenie (...) Przekonanie, że coś jest ważniejsze od oświetlenia to jeden z najczęściej popełnianych błędów. Nic nie jest od tego ważniejsze."

Według scenografa kompromisy nie zawsze muszą okazać się złe, a mniejszy budżet - ograniczać. Co więcej, czasem może wręcz pomóc w znalezieniu ciekawszego rozwiązania: "W Jurassic Park jest scena, w której do dołu, gdzie żyją welociraptory spuszcza się krowę. Oznaczało to pięć komputerowych ujęć, z których każdy kosztował wtedy 50 000 dolarów. Jednak my postanowiliśmy nakręcić to na wzór sceny z piraniami z Jamesa Bonda; umieszcza się tam krowę, widzimy jak wszystko się trzęsie, a potem już tylko pustą uprząż. To, czego nie widać, co zostało jedynie zasugerowane sprawiło, że sama scena okazała się lepsza i tańsza."

Bliską współpracę ze Stevenem Spielbergiem i Januszem Kamińskim oraz z Robertem Zemeckisem i Donem Burgessem zaczyna często jeszcze przed powstaniem scenariusza: "To dla mnie wspaniała rzecz, gdy czuję się jak artysta stojący przed pustym płótnem (...) Uwielbiam, gdy na samym początku wykreowane przeze mnie obrazy sprawiają, że wszyscy po raz pierwszy zaczynają odczuwać, że tworzą film. To najprzyjemniejszy moment, kiedy powołuję coś do życia, a wszyscy mówią: widzę ten film. Inną ważną chwilą jest bycie na gotowym, oświetlonym planie dzień przed zdjęciami, kiedy iluzja już tam jest, a on sam pełen jest nieograniczonych możliwości. Niektórzy mówią: a potem przyszli barbarzyńcy. Ale ja tak tego nie widzę, kiedy ten świat uchwyci kamera on wreszcie ożywa, nie jest już tylko czymś fizycznym."

Zamiast bronić za wszelka cenę swojej wizji woli prowadzić dialog, wspólnie zastanawiać się nad najlepszym rozwiązaniem z reżyserem lub operatorem. "W końcu to oni ożywiają moją wizję" - powiedział uczestnikom warsztatów w Multikinie. "Jestem uzależniony od pomysłów."

Marta Bałaga
Camerimage