Podczas jednego z paneli dyskusyjnych 19. edycji festiwalu plus Camerimage - "Produkcja filmowa: świat nieprzedstawiony" - poruszono niezwykle złożony problem produkcji i dystrybucji polskiej kinematografii. Od dawna umysły zarówno teoretyków jak i samych filmowców zastanawia: dlaczego polskie kino jest niemal nieobecne na zachodnich rynkach europejskich?

Do dyskusji zaproszono siedem osób piszących o kinie oraz praktyków, którzy współtworzą dzieła filmowe. Ich - czasami bardzo odmienna - perspektywa na film (nie trzeba nikogo przekonywać, że filmowcy czują często niechęć do krytyków) miała pomóc w szerszym spojrzeniu na problemy pre- i postprodukcyjne. Marcin Adamczak, związany jest ze Stowarzyszeniem Restart rozpoczął panel wstępem teoretycznym. Skonfrontował wielkie teorie Saussure'a, Lacana, Althussera i Barthesa z opozycyjną "szkołą z Wisconsin", z którą wiąże się nazwisko Bordwella. Uważano, że teorie z innych dziedzin sztuki automatycznie próbuje się adaptować do filmu. Bordwell ironizował, że sytuacja przypomina "slab" (angielskie słowo stworzone od pierwszych liter nazwisk wielkich teretyków). Slab oznacza metalową płytę w kostnicy, na której układa się zwłoki. Ten żart miał ironicznie unaocznić podejście niektórych teoretyków do filmu. Zdaniem Bordwella powinni oni przede wszystkim analizować dzieło filmowe - jego środki artystyczne, przekaz, recepcję. Nie zaś omawiać omawiać dzieło filmowe od strony psychoanalitycznej czy feministycznej. Skupianie się na dziele filmowym w oparciu o te bądź inne teorie paradoksalnie zamiast przybliżyć do omawianego filmu, zaczyna nas od niego nieco oddalać. Teoretyk tworzy nierzadko interpretację całkowicie mijającą się z zamiarem twórcy. Nie chodzi nawet o ocieranie się o nadinterpretację, ale o sposób postrzegania filmu, które jest narzędziem do wyjaśnienia elementów danej teorii.

Próba współpracy filmoznawców z filmowcami jest także utrudniona z powodu braku autorytetu teoretyków kina. Twórcy filmowi często nie chcą wchodzić z nimi w polemikę gdyż nie uważają ich za ekspertów. Jest to w pewnym stopniu uzasadnione. Filmoznawcy mają odmienną recepcję od szerokiej publiczności, a nadmierne sugerowanie się zdaniem teoretyka mogłoby zaowocować hermetycznym dziełem zrozumiałym jedynie krytykom filmowym - być może nawet skierowanym właśnie do nich.

W dyskusji nieustannie powracał temat problemów finansowych na polskim rynku filmowym. W tym miejscu nie można było pominąć Państwowego Instytutu Sztuki Filmowej. Jest to zasłużona instytucja, dzięki której powstało wiele ciekawych filmów. Niemniej przyznanie przez PISF dotacji nie należy oczywiście do prostych. Utrudnienie stanowi niejednolita terminologia w branży filmowej. Dlatego podniesiono kwestię czy doprecyzowanie i propagowanie terminologii filmowej dla filmowców, teoretyków, mediów oraz urzędników nie ułatwiłoby zmagań o dotacje. Zdania również tutaj były podzielone. Najbardziej uderzające było spostrzeżenie Agnieszki Kurzydło. Kierowniczka produkcji filmowej zdradziła, że dla PISF-u nie istnieją pojęcia pre- i postprodukcji (są one niepoprawne i dyskwalifikują projekt do przyznania dotacji). Sytuacja wydaje się patowa. Część uczestników panelu uważa, że konieczna jest rewolucja w sposobie postrzegania produkcji filmowej. Zdaniem Michała Walkiewicza ten proces trzeba najpierw zobaczyć w skali globalnej. To produkcje wysokobudżetowe przyciągają największą uwagę, gdzie społeczności fanowskie interesują się każdym etapem produkcji filmu. Mogłoby to pomóc w rozpropagowaniu wśród odbiorców właściwej terminologii.

Brak zaciekawienia sferą produkcji filmowej wynika również z trwającego od lat 60. kultu reżysera. Podczas dyskusji uznano, że wzmożona współpraca teoretyków z filmowcami pomogłaby odczarować ten skostniały wzorzec. Jest to truizmem, ale film jest dziełem pracy zbiorowej. Zapomina się o tym przez oddanie autorstwa wyłącznie reżyserowi. Warto jednak dodać, że nowe media coraz bardziej rozszerzają świadomość filmową. To zainteresowanie powoduje rosnącą wagę innych sfer filmowych, do których produkcja filmowa także się zalicza.

Dyskusja była trudna i oczywiście nierozstrzygnięta. Jednak pozwoliła unaocznić problemy z jakimi zmaga się polska produkcja filmowa. Wyznaczono wzory, do których moglibyśmy dążyć jak kapitalistyczny wzorzec amerykański czy niezależny, opozycyjny wzorzec duńskiej Dogmy. Niezależnie jednak od kierunku, w którym by się zwrócimy - bez współpracy i obustronnego porozumienia żadna produkcja nie zakończy się spodziewanym sukcesem. Potrzebny jest dialog nie tylko między teoretykami i praktykami sztuki filmowej, ale także między samymi twórcami - sferami produkcyjną, organizacyjną i techniczną. Można to uznać za główne przesłanie długiej dyskusji, która - miejmy nadzieję - nadal będzie trwać.

Sylwia Witkowska




Panel dyskusyjny - "Produkcja filmowa: świat nieprzedstawiony", zdj. Sylwester Rozmiarek