Swobodny jeździec, wściekły byk

Pierwsze razy są trudne, choć dla Samuela Bayera zwykle okazywały się dość szczęśliwe. Gdy tegoroczny laureat Nagrody za Wybitne Osiągnięcia w Dziedzinie Wideoklipów zapragnął porzucić karierę malarza, zabrał na lunch osobę, która mogła mu w tym pomóc. Stać go było tylko na to, by zapłacić za posiłek towarzyszki, ale otrzymał pierwsze zlecenie; miał zrealizować teledysk dla nieznanej kapeli z Seattle do piosenki o dość dziwnym tytule - Smells Like Teen Spirit.
Na festiwalu Camerimage Samuel Bayer zadebiutował w roli wykładowcy. Czy i tym razem pierwszy raz okazał się szczęśliwy?

Wykład Samuela Bayera, zdj. Wojciech Gruszczyński
Mimo że był to przedostatni dzień festiwalu, przed salą, w której Bayer miał poprowadzić mistrzowską lekcję tłoczyły się tłumy. Nikt nie był tym bardziej zdziwiony niż sam filmowiec: "Zanim tu przyszedłem wypiłem kilka drinków, bo byłem naprawdę przerażony. Myślałem, że pojawi się najwyżej pięć osób, a to byłby cios dla mojego ego."

Zarówno wyglądem, jak i zachowaniem bardziej przypominał rockmana niż reżysera i operatora o prawdziwie spektakularnym dorobku. Jego wiek, do którego za nic nie chciał się przyznać, zdradziła tylko nieznajomość nowych zespołów. "Jak się nazywa ten zespół, Sugar Rose?"- zapytał mając na myśli popularnych muzyków z Islandii. Gdy usłyszał prawidłową odpowiedź tylko pokiwał głową: "Jestem jak wasz niemający o niczym pojęcia ojciec."

Samuel Bayer pracował z najlepszymi, nic więc dziwnego, że sypał anegdotami jak z rękawa. Opowiedział rozbawionym słuchaczom o wokaliście Blind Melon, który po zbyt dużej porcji kwasu próbował uwieść...krowę, o tym, jak przekreślił amerykańską karierę Robbiego Williamsa i o nieokiełznanym libido Micka Jaggera, latami uganiającego się za pięknością, która zagrała w wideoklipie do Anybody Seen My Baby. Nazywała się Angelina Jolie. "Była wtedy nikomu nieznaną dwudziestodwuletnią dziewczyną, nawet widziałem ją nago...o czym to ja mówiłem?" - zamruczał pogrążając się w przyjemnych wspomnieniach.

Słuchaczom zaprezentował wideoklipy, z których po latach wciąż czuje się dumny: wspomniane wcześniej Smells Like Teen Spirit i Anybody Seen My Baby, nakręcony w Irlandii ZombieThe Cranberries, nawiązujący do obrazów Hieronima Boscha Until It SleepsMetalliki, zainspirowany zdjęciami Sebastião Selgado Bullet with Butterfly WingsThe Smashing Pumpkins, No RainBlind Melon, What Goes Around...Comes AroundJustina Timberlake'a a także antywojenny Wake Me Up When September EndsGreen Day. Ten ostatni zajmuje w jego sercu szczególne miejsce: "Przyjaźnię się z Seanem Pennem i wraz z moim kumplem Davem pojechaliśmy z nim na manewry na pustyni, trenował z nim twardziel z SEAL Team 6 i naprawdę mnie nie znosił. Myślał, że jestem jakimś hipisem i był bardzo złośliwy (...) Później Sean napisał mi w mailu, że ostatniego dnia manewrów pokazał mu ten wideoklip, a on rozpłakał się jak małe dziecko."

Kadr z wideoklipu do "Smells Like Teen Spirit"
Muzyka zawsze odgrywała w jego życiu ważną rolę i za najwspanialszą rzecz w swojej karierze uważa to, że mógł spotkać swoich idoli, upić się z Davidem Bowie, spędzać czas z Johnnym Lee Hookerem i Stonesami. "Praca z tymi facetami była czymś niesamowitym. Jagger nigdy wcześniej nie jechał metrem, a kiedy Keith Richards, który na planie wciąż palił trawę, rzucił na podłogę skręta, rzuciła się na niego cała moja ekipa. Wciąż nie wiem, czy sami chcieli zapalić czy po prostu przekonać się, co go utrzymuje przy życiu." Bayer nie ukrywał, że podczas pracy z tak silnymi osobowościami na planie wybuchały ostre konflikty, a nawet bójki. Po latach jest jednak dumny z tego, że za wszelka cenę walczył o swoją wizję: "Moim imieniem jest sygnowany okropny film i zawsze powtarzam, że całe to doświadczenie przypominało syndrom sztokholmski. Próbowałem zadowolić swoich porywaczy, czyli producentów, i to mnie ostatecznie zdradziło, bo film jest beznadziejny. Kiedy robiłem wideoklipy, byłem wystarczająco arogancki i wystarczająco egoistyczny, ale też wystarczając silny jako artysta żeby nigdy na to nie pozwolić. Trzeba walczyć o to, czego się pragnie." Jednym z najgorszych doświadczeń w jego karierze okazała się współpraca z Nirvaną, od której zależała wtedy jego kariera. Mimo to się nie ugiął: "Obecnie spoglądam na ten wideoklip i myślę, że jest czystą emocją, surową i wstrętną. Jedyna rada, jakiej mogę wam udzielić, to żebyście walczyli o to, czego pragniecie, bo nikt inny wam tego nie da."

Na planie był zarówno reżyserem, jak i autorem zdjęć bo, jak sam zaznaczył, musi sam spoglądać przez obiektyw. To obrazy, a nie słowa, zawsze były dla niego najważniejsze. "Kiedy oglądam Lśnienie Kubricka, to ta wylewająca się z windy krew, te bliźniaczki stojące na końcu korytarza to obrazy, które przypominają wideoklipy. Kiedy widzę pewne obrazy nie dbam o historię, jestem tak bardzo pochłonięty warstwą wizualną. Znaczenie słów piosenki to ostatnia rzecz, którą chcę poznać. Zupełnie ostatnia. Wake Me Up When September Ends tak naprawdę opowiada o śmierci ojca Billy'ego Joe Armstronga, ja postanowiłem opowiedzieć za jej pośrednictwem o wojnie."

Kadr z wideoklipu do "Zombie"
Bayer przewodniczył w tym roku na Camerimage Jury Konkursu Wideoklipów i był pod wrażeniem tego, co zobaczył: "Tak naprawdę nie oglądam już wideoklipów i już ich nie robię, robię reklamy. Pomyślałem, że to g... było znacznie lepsze od tego, co my kiedyś robiliśmy, a wywodzę się z generacji, kiedy wideoklipy kręcili Michel Gondry, Spike Jonze, Fincher i Mark Romanek, więc z okresu, kiedy było sporo rywalizacji." Mimo, że od czasu do czasu zdarza mu się jeszcze nakręcić teledysk (w zeszłym roku był to Payphone zespołu Maroon 5) ten etap swojego życia uważa za zamknięty: "Muzyka się zmieniła. Nie słyszę wielu utworów, do których chciałbym nakręcić wideoklip. Nie chcę ich robić dla Katy Perry, Justina Biebera, One Direction. To zajęcie dla młodych ludzi. Uważam, że wideoklipy powinni kręcić ludzie młodzi, a nie w średnim wieku (...) Jestem dumny z tego, co dokonałem, ale sądzę, że mój czas przeminął". Niejedna osoba na sali odczuła żal słysząc te słowa. Nieźle jak na pierwszy raz.

Marta Bałaga
Camerimage